De TROS heeft Frans Bauer, de VARA heeft Paul de Leeuw. Maar welke sterren heeft de EO? Antwoord: de Oranjes. Blauw Bloed, het royaltyprogramma van de protestantse omroep, waagt zich niet aan sappige primeurs en kritische kanttekeningen, maar is desondanks een hit. “Kijk eens wat leuk: Máxima met haar haar in de war!”
door Boudewijn Geels
(gepubliceerd in HP/De Tijd, 20 februari 2009)
Blauw Bloed is geen prettige televisie voor een republikein. Dat komt doordat presentator Jeroen Snel alles wat hij zegt zo hartstochtelijk méént. Vandaag, 31 januari, ook weer. Snel blikt vastberaden in de camera en zegt: “Dit is de dag dat koningin Beatrix haar 71ste verjaardag viert. We feliciteren de koningin hierbij van harte en wensen haar een heel goed en gezond levensjaar toe.”
Akkoord. Wie gunt zijn medemens nou níet zo’n jaar?
Dan verschijnen er beelden van Beatrix op werkbezoek. De bebrilde EO-presentator, op omfloerste toon: “Van hulphonden tot zakenlui, van kinderen tot kunstenaars, iedereen mag op de warme belangstelling van de vorstin rekenen.” Hier is van neutrale verslaggeving over de whereabouts van het staatshoofd al weinig sprake meer.
Volgt het gesprek met royaltykenner Peter Brusse. Hij en Snel zitten elk op een sneeuwwitte troon. Snel: “Ik praat over onze koningin door met Peter Brusse. Hartelijk welkom weer Peter.”
“Hai Jeroen,” zegt Peter warm.
Snel: “Hoe hard werkt de koningin nu eigenlijk Peter? Heb je enig idee?”
Ja, dat heeft Peter wel. “Nou, haha,” antwoordt de bejaarde ex-Londen-correspondent van het NOS Journaal stralend, “de koningin werkt, haha, rrrredelijk hard hoor. Dat kan ik je wel zeggen. Die scoort heel hoog ja.”
Voor de republikeinse kijker die dan nog steeds niet is afgehaakt volgt, als genadestoot, een analyse van Addy van den Krommenacker. De couturier bespreekt de kleding die prinses Máxima onlangs droeg tijdens haar en kroonprins Willem-Alexanders werkbezoek aan de Golfregio. “Wat mij opviel was dat Máxima setjes aanhad die ze al eerder aan had gehad.”
Wie veronderstelt dat er geen mens naar zo’n programma kijkt, heeft het mis. Het zijn er vaak meer dan 900.000, een aantal waarvoor Pauw & Witteman zich niet hoeft te schamen. En wie zoveel publiek trekt, doet zijn werk per definitie goed.
Of toch niet?
Klooster
Eén dag eerder, het statige EO-hoofdkwartier in Hilversum, half twaalf ’s ochtends. De studio waar Blauw Bloed al ruim vier jaar ‘live on tape’ wordt opgenomen, bevindt zich meteen rechts naast de ingang. Ook Andries Knevels Het Elfde Uur komt er vandaan. Met zijn hoge witte muren en glas-in-lood met bijbelse taferelen doet de ruimte aan als het schip van een kerk – het pand deed vroeger dienst als klooster. Voor Blauw Bloed is de studio volgehangen met kroonluchters, een groot projectiescherm achter Snel vertoont beelden van Nederlandse en buitenlandse royals. Het oranjeblauwe decor en de witte tronen doen de rest.
De omroepterm ‘live on tape’ wil zeggen dat een uitzending niet live is, maar wel ‘zo live mogelijk’ wordt opgenomen. Eigenlijk is het dus een onzinuitdrukking. Blauw Bloed, op zaterdagavond even na half acht uitgezonden op Nederland 2, wordt altijd de dag ervoor gemaakt.
Door de vele historische fragmenten die wekelijks de revue passeren, is Blauw Bloed een echt knip- en plakprogramma. Deze keer is dat helemaal het geval, constateert presentator Jeroen Snel (39, krijtstreep, bruine stropdas) na de repetitie. Pas vanavond is namelijk de heildronk van Amsterdamse notabelen op de verjaardag van koningin Beatrix; de beelden daarvan mogen in Blauw Bloed natuurlijk niet ontbreken. Het filmpje waarin OCW-minister Ronald Plasterk uitlegt wat kroonprins Willem-Alexander, Máxima en hij tijdens hun jaloersmakende ‘studiereis’ naar Antarctica gaan doen, is ook nog niet gereed.
Bovendien bestaat de kans dat tussen nu en morgenavond half acht de zieke Belgische ex-koningin Fabiola het tijdelijke voor het eeuwige verwisselt. Snel: “Dat betekent dat ik nu twee extra fragmenten moet opnemen. Eén: ‘Fabiola is gisteren overleden’. Twee: ‘Fabiola is vandaag overleden’. De necrologie die volgt is gelukkig al wél klaar.”
Snel, die in een vorig leven berichtte uit door oorlog geteisterde gebieden als Rwanda en Kosovo, oogt volkomen ontspannen. “Dit is een hartstikke leuk programma om te maken.” Dit gezegd hebbende moet hij weer aan het werk. “Ik ga het gesprek met Peter Brusse opnemen.”
Irrationeel
Brusse zit kaarsrecht in zijn stoel op het plastic podiumpje. Zijn haar zit nog even perfect als toen hij, van 1977 tot 1985, Engeland-correspondent was. Als de camera loopt vertelt Brusse de hypergeïnteresseerde Snel dat Beatrix niet alleen erg hard werkt, maar haar werkbezoeken ook altijd ‘heel erg goed voorbereidt’. “Ze heeft natuurlijk ook haar invloed (op het Binnenhof, red.). En die zal ze zo ver mogelijk uitbreiden als dat kan.”
Een interessant punt, maar Snel vraagt niet door. In plaats daarvan zegt hij: “Veel mensen zijn gepensioneerd, daar weet jij alles van.”
Dat vindt Brusse een reuze grappige opmerking. “Hahaha, zeker ja,” lacht hij. “Maar zij niet!”
Wanneer Beatrix met pensioen gaat, wil Snel weten. Dit jaar in elk geval nog niet, denkt Brusse.
Het gesprekje duurt ruim vier minuten, daarna mag Brusse weer naar huis. Nog een kwartiertje kouten met de bezoeker? Maar natuurlijk, mits het inderdaad niet langer duurt. “Ik moet zo naar de oogarts.”
Terwijl hij wordt afgeschminkt, vertelt Brusse (72) dat hij Blauw Bloed ‘een heel leuk programma’ vindt. “Het koningshuis gaat steeds meer leven. Ook bij jongeren, die daar zonder gêne voor uitkomen. Juist in deze barre tijden hebben de mensen behoefte aan dat sprookje. En het jonge gezin van Willem-Alexander en Máxima spreekt uiteraard ook enorm aan.”
Zelf vindt Brusse het koningshuis ‘al heel lang interessant’. “Toen ik nog voor het NOS Journaal en de Volkskrant in Londen zat, kon je niet om de Britse royals heen. Ik ben me destijds echt in de materie gaan verdiepen. Bij de inhuldiging van Beatrix in 1980 moest ik dan ook van de Volkskrant naar Nederland komen om het verslag te schrijven.”
Brusse heeft weinig op met clubs als het Republikeins Genootschap, die ageren tegen het systeem van erfopvolging. “Die republikeinen willen het allemaal rationeel bekijken, en dat werkt in dit geval niet.”
Maar hoe kun je van een intelligent mens verwachten dat hij niet rationeel denkt? De vraag slaat Brusse seconden lang met stomheid. Dan, met verdriedubbeld stemvolume: “Dat vind ik een hele domme opmerking! Echt waar! Ook intelligente mensen moeten zien hoe emotie een rol speelt!”
Blauw Bloed-eindredacteur Irjan Aarten steekt bezorgd zijn hoofd om de hoek
Vreemdgangers
Tijdens de lunch in de bomvolle EO-kantine betoogt Aarten dat het logisch is dat juist de EO dit programma uitzendt. “Dit land heeft al heel lang een enorm sterke band met de Oranjes. Dat past bij de EO. En er is natuurlijk ook sprake van ideologische verbondenheid door het geloof.”
De Oranjes lopen nochtans niet erg met hun – protestantse – geloof te koop. Prins Hendrik en prins Bernhard waren notoire vreemdgangers (bij Bernhard kwamen daar zelfs twee buitenechtelijke dochters van), er wordt stevig gescheiden (prinses Irene en prinses Christina) en er trouwen katholieken in (Máxima en Marilène van den Broek). Koningin Beatrix en haar zonen zijn vrijzinnig protestants, met de nadruk op vrijzinnig. Hare majesteit bezoekt de Kloosterkerk te Den Haag, waar tot 1999 dominee Carel ter Linden een ultralight-versie van het protestantisme uitventte.
Aarten erkent dat de Oranjes nou niet direct gelden als boegbeelden van het Ware Geloof. “Ze treden nauwelijks naar buiten met hun geloofsbeleving. Maar ik denk dat dat goed is, want bij de EO is juist je persóónlijke band met God heel belangrijk.
Toch krijgt hij geregeld vragen van de achterban, geeft de eindredacteur van Blauw Bloed toe. “Dan zeggen onze leden: ‘Jullie geven de Oranjes dat platform, maar zijn ze wel bevindelijk genoeg? Hoe kun je nou zien dat ze echt een relatie hebben met de Heere Jezus?’ Tja, dat is dus moeilijk te zien, omdat het iets persoonlijks is. Daarbij gaan we als EO sowieso een stuk ontspanner om met geloofskwesties dan tien jaar geleden, toen we altijd alles honderd procent zeker wisten. We zíjn geen Hezbollah. Kijk maar eens naar de bijbel, dat boek is toch een en al worsteling en zoektocht?”
Het bewijs dat de EO inderdaad minder rigide is dan vroeger werd twee weken geleden geleverd door voorman Andries Knevel, die totaal onverwacht opbiechtte dat hij niet meer gelooft dat God de wereld in zes dagen geschapen heeft. Zijn ontboezeming deed het EO-gebouw schudden op zijn grondvesten. Want zó ontspannen is men bij de omroep nou ook weer niet.
Verzorgd
Na de lunch heeft Jeroen Snel tien minuutjes tijd om te praten, vanuit de een uur eerder door een geschokte Peter Brusse verlaten schminkstoel. De presentator, op begripvolle toon: “Wat duurt het lang allemaal, hè? Tja, televisie maken is langdradig. Alsmaar wachten, telkens dingen overdoen. Blauw Bloed is altijd heel verzorgd. Ook qua beeldkwaliteit. Ik wil dat de beelden van de staatsbezoeken echt van het scherm afspatten.”
Het NOS Journaal ‘doet’ Máxima ook, maar toch anders: matter en vlakker, weet Snel. “Wij maken een close-up van haar schoenen als ze uit auto stapt.” Hetgeen zoals uit de uitzending van morgen blijkt een shot van een paar fraaie kuiten kan opleveren? Snel doet alsof hij de opmerking niet heeft gehoord. “Ik zei dus: wij doen het net even anders. Ik werk met een vaste cameraman, Mike Rutten, met wie ik vroeger al voor TweeVandaag naar Bosnië en Soedan ging. Ik vind dat ook wel zo prettig naar Willem-Alexander en zo toe. De prins scant de journalisten namelijk altijd. Zo van: o ja, dat is die en die. Hoewel, als we op reis zijn, staat dat gewoon in zijn boekje. Anyway, de Oranjes zijn veel meer met de media bezig dan ik had verwacht.”
Krijgt Snel wel eens complimentje
“Van wie?” klinkt het verbaasd
Nou, van Willem-Alexander, Máxima en Beatrix.
Snel tuit zijn mond. “Hmmm, niet direct. Wel indirect.”
Van wie dan?
“Van mensen om hen heen.”
De Rijksvoorlichtingsdienst?
“Ook. Dan zeggen ze niet: ‘De prins vond het mooi’, maar: ‘Het was een goeie uitzending. Ik neem dan aan dat dat breed gedragen wordt.”
Kritiek
Blauw Bloed mag het goed doen bij vele honderdduizenden kijkers en, ongetwijfeld, de Oranjes, er is ook kritiek. Zo blijven Snels collega-royaltywatchers Marc van der Linden en Peter van der Vorst, eufemistisch gesteld, niet iedere zaterdag voor het EO-programma thuis.
Van der Vorst, panellid van RTL Boulevard en auteur van meerdere boeken over de Oranjes: “Blauw Bloed is een kritiekloos programma over het koningshuis. Puur amusement. Er is een grote markt voor van vooral ouderen die graag plaatjes willen kijken. In die zin zit het programma slim in elkaar. Maar ik zou het zelf niet willen maken.”
“Ik kan er niet naar kijken,” zegt Van der Linden, eveneens RTL Boulevard en hoofdredacteur van het blad Royalty (hij en Van der Vorst maakten vroeger samen het RTL 4-programma Van Koninklijke Huize). “Blauw Bloed herkauwt constant oude verhaallijnen: het leven van keizerin Sissi, het huwelijksdrama van Edward de Achtste, het is nu ‘tig’ jaar geleden dat prinses Diana overleed. Zegt Jeroen: ‘En we spraken ook nog met iemand die prins Bernhard op 16 februari 1953 heeft ontmoet’. Komt er een oude baas in beeld die vertelt dat de prins zei: ‘Wat heeft u een mooi pak aan’, en dat was het dan.”
Van der Linden, die geldt als een van de best ingevoerde Oranjewatchers van Nederland, typeert Snel als ‘een hele aardige collega, met wie ik voortdurend overhoop lig’. Deels is dat overigens zijn eigen schuld, zegt hij er meteen bij. “Twee jaar geleden heb ik Jeroen ‘uit de kast’ geduwd. Ik zei in RTL Boulevard dat hij, net als Peter en ik, homo is. Wist ik veel dat Jeroen dat koste wat kost geheim wilde houden? Uiteraard heb ik hem mijn oprechte excuses aangeboden, maar die Boulevard-uitzending heeft onze relatie geen goed gedaan.”
Zijn kritiek op Snel gaat echter over de manier waarop de EO’er zijn werk doet. “Tijdens persontmoetingen met de Oranjes kwamen vroeger echt de meest slijmerige opmerkingen uit Jeroens mond. Nu is dat gelukkig wat minder, maar een feit blijft dat hij nooit vraagtekens zal plaatsen bij, bijvoorbeeld, weer zo’n verzuchting van een of andere prinses dat zij en haar man zo druk zijn dat er nauwelijks tijd is voor de kinderen. Kijk eens kritisch naar hun agenda, denk ik dan. Hébben ze het wel zo druk? Maar dat probéért Blauw Bloed niet eens.”
Van der Vorst valt hem bij. “Willem-Alexander en Máxima zijn vijftig á zestig keer keer per jaar live te bewonderen. Een beetje weinig voor al die miljoenen die het allemaal kost – de Britse prins Charles zit op een veelvoud. En het lijkt erop dat Willem-Alexander met zijn ‘watermanagement’ en Máxima met haar microkredieten vooral hun persoonlijke hobby’s aan het beoefenen zijn. Maar daar hoor je Jeroen nooit over.”
Toiletbril
Terug naar de opnamen. Snel kondigt het filmpje aan waarin minister Plasterk vertelt over Antarctica. Op de monitor verschijnen beelden waarop Willem-Alexander en Máxima ‘oefenen’ in een soort windtunnel. Snel, opgetogen tegen zijn collega’s: “Dat is nou leuk, hè. Máxima met haar haar in de war! Dat werkt vervreemdend. Dat vind ik nou leuk!”
Dan volgt er een uitgaanstip voor de Blauw Bloed-kijkers. Snel tegen de camera: “Als u altijd al heeft willen weten hoe een koninklijke wachtkamer eruit ziet, kunt u tot 20 mei terecht in het Coda Museum in Apeldoorn.” In beeld verschijnt de trotse conservator van het Coda Museum. Ze zegt: “We hebben hier een aantal bijzondere voorwerpen uit die wachtkamer tentoongesteld. Als klapstuk is er de wc-bril, die nu als spiegel is gebruikt.”
De hele studio staart naar de toiletbril waarop koningin Wilhelmina haar gevoeg deed. “Nou jáááá!” flapt het meisje van de autocue eruit.
Van der Vorst en Van der Linden zouden zo’n item schaterlachend met een paar wisecracks afsluiten. Snel trekt niet eens één wenkbrauw één millimeter op. Spotten met de monarchie geeft geen pas.
Onthulling
Als de aflevering rond half vier klaar is, vraagt Snel tien minuten om zich om te kleden. “Ik kom zo wel naar de kantine, is dat goed?”
In de uitgestorven kantine draait het keukenpersoneel, dat bezig is met schoonmaken, een hardrocknummer van de band The Offspring. Er zit een kirrende vrouwenstem in die “Do it to me baby, uhuhh uhuhh,” zingt. Als Snel arriveert, staat de muziek uit.
De presentator, nu in spijkerbroek, komt binnen met zijn mobiele telefoon tegen zijn linkeroor geplakt. “Op z’n vroegst 30 april 2010,” zegt hij tegen de persoon aan de andere kant van de lijn. “Maar ik moet nu ophangen, want ik ben even bezig.” Dat was het Radio 1-programma Stand.nl, legt hij even later uit. “Ze wilden van me weten wanneer Beatrix terugtreedt als koningin. Ik zei: niet eerder dan volgend jaar Koninginnedag. Dat weet ik voor 99 procent zeker.”
Heeft hij, als door de Oranjes en de RVD hogelijk gewaardeerd programmamaker, betere bronnen dan anderen? En heeft hem dat wel eens een aardig primeurtje opgeleverd? “Eh, er worden in interviews wel eens leuke dingetjes verteld. Een voorbeeld? Nou, in het Oostenrijkse Lech, waar de Oranjes elk jaar op skivakantie gaan, vroeg ik aan Willem-Alexander en Máxima: wat gaat u straks doen, na het skiën? ‘Dan ga ik koken,’ antwoordde Máxima. ‘En ik ga naar de supermarkt,’ zei Willem-Alexander.
Snel, opgetogen: “Zoiets is toch hartstikke leuk? Ik was helemaal verrast! Zie het eens voor je: onze kroonprins die naar de supermarkt gaat! Dat noem ik een onthulling. Weliswaar met een kleine ‘o’, maar toch, een onthulling.”
Hulde. Maar is een serieuze publieke omroep als de EO niet aan zijn stand verplicht om toch íetsje kritischer te werk te gaan? Snel haalt zijn schouders op. “Luister, ik wil gewoon een leuk, positief programma maken. Laatst filmden we toevallig hoe prins Willem-Alexander een paraplu in zijn oog kreeg. Bij RTL Boulevard verklaren ze ons vast voor gek, maar zoiets zenden wij dus juist níet uit. De koninklijke familie zo mooi mogelijk in beeld brengen, daar gaat het ons om. En onze kijkers waarderen dat.”
